Một báo cáo nghiên cứu vừa được công bố trên tạp chí Malaria Journal tháng 10/2009 đã xác nhận sự có mặt của Plasmodium knowlesi tại Việt Nam. Trong một nghiên cứu về hiệu quả của võng tẩm hóa chất
Trong số 210 trường hợp P.malariae, nhiễm đơn thuần hay phối hợp, phát hiện qua kỹ thuật PCR đặc hiệu với loài, các đợt điều tra cắt ngang vào tháng 12/2004 với khỏang hơn 4.000 đối tượng được chọn ngẫu nhiên, có 95 ca được chọn ngẫu nhiên để sàng lọc tìm P.knowlesi. Trong 95 trường hợp, có 41 ca P.malariae đơn thuần, 15 ca phối hợp với P.falciparum, 15 ca phối hợp với P.vivax, 5 ca phối hợp với P.ovale, 10 ca phối hợp với vừa P.falciparum và P.vivax, 8 ca phối hợp với vừa P.vivax vừa P.ovale và 1 ca có cả 4 loài ký sinh trùng. Qua kỹ thuật PCR thực hiện lần đầu có 5 trường hợp dương tính với P.knowlesi . Lặp lại PCR lần thứ hai thì chỉ còn 3 ca P.knowlesi . Các ca này sau đó đã được xác nhận qua xác định trình tự. Một trong 3 ca P.knowlesi này lại được xác định dương tính một năm sau (điều tra năm 2005). Các trình tự (có kích thước 153 cặp bazơ) thu thập được từ người Việt Nam tương đồng với chủng Malaysia đến 97-99%
Bệnh nhân nhiếm P.knowlesi gồm có một bé trai 2 tuổi, một bé gái 3 tuổi và một thanh niên nam 27 tuổi. Qua soi kính hiển vi, bé gái có lam máu dương tính với P.falciparum và P.vivax, người thanh niên dương tính với P.vivax và bé trai thì không phát hiện thấy ký sinh trùng sốt rét. Trong kỹ thuật PCR đặc hiệu với loài thì bé gái 3 tuổi nhiễm phối hợp P.falciparum, P.vivax và P.malariae, bé trai 2 tuổi nhiễm phối hợp P.malariae và P.ovale, còn người thanh niên nam thì nhiễm phối hợp P.vivax và P.malariae. Cả 3 bệnh nhân đều thuộc cộng đồng dân tộc thiểu số Ra-glây, sống gần rừng và đều không có triệu chứng lâm sàng của bệnh sốt rét khi được điều tra.
Trong khu vực nghiên cứu có mặt các véc tơ sốt rét Anopheles dirus sensu stricto, Anopheles minimus, Anopheles maculatus và Anopheles jeyporiensis. Véc tơ Anopheles dirus ss thuộc nhóm Anopheles leucophyrus. Gần đầy một nghiên cứu khác đã phát hiện P.knowlesi trong một cá thể Anopheles dirus tại tỉnh Khánh Hòa giáp tỉnh Ninh Thuận, chứng tỏ P.knowlesi có thể được truyền bởi Anopheles dirus
Nghiên cứu này lần đầu tiên chứng minh trường hợp nhiễm tự nhiên P.knowlesi ở người tại vùng rừng đồi của một tỉnh miền Trung Việt Nam, có phối hợp với nhiễm P.malariae. Ngòai đóng góp trên, nghiên cứu này còn chứng minh tỷ lệ nhiễm P.malariae không thấp, các trường hợp nhiễm phối hợp cũng không ít như qua soi lam máu, một lần nữa xác nhận lại sự hiện diện của P.ovale tại Việt Nam, mà biện pháp soi trên kính hiển vi lam máu nhuộm Giemsa chưa phát hiện được Plasmodium knowlesi hiện nay được xem là loài ký sinh trùng sốt rét thứ năm gây bệnh cho người, ngoài Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax, Plasmodium malariae, Plasmodium ovale. Trường hợp nhiễm Plasmodium knowlesi đầu tiên được ghi nhận vào năm 1965 ờ một nhân viên quân đội Hoa Kỳ trở về nước sau khi công tác tại Đông Nam Á. Những năm sau đó ngày càng có nhiều báo cáo trường hợp nhiễm Plasmodium knowlesi xảy ra tại Malaysia, Myanmar, Philippin và Singapore.
Plasmodium knowlesi ký sinh ở khỉ đuôi dài và khỉ đuôi lợn (Macaca fascicularis và Macaca menestrina), sống ở khu vực rừng rậm các nước Đông Nam Á và ở khỉ Presbytis melalophos sống taị Sumatra, Indonesia.
Plasmodium knowlesi có chu kỳ phát triển trong hồng cầu 24h, với cấu trúc gen rất gần với Plasmodium vivax, và nhiều nét giống về hình thể với Plasmodium malariae. Có thể gây bệnh nặng và làm tử vong.
Hinh thể trong phết máu mỏng nhuộm Giemsa: A) tư duỡng dạng nhẫn, B) tư dưỡng dạng tenue *, C) tư dưỡng dạng dải băng, D) tư dưỡng phát triển, E) hai tư dưỡng phát triển, F) phân liệt non, G) phân liệt phát triển, H) giao bào cái trưởng thành.
* dạng tenue (tenue form)= tế bào chất ít, có dạng méo mó như đốm lửa
Tài liệu tham khảo:
1. Peter Van den Eede, Hong Nguyen Van, Chantal Van Overmeir, Indra Vythilingam, Thang Ngo Duc, Le Xuan Hung, Hung Nguyen Manh, Jozef Anné, Umberto D'Alessandro, Annette Erhart. Human Plasmodium knowlesi infections in young children in central Viet Nam. Malaria Journal 2009, 8:249 doi: 10.1186/1475-2875-8-249. Truy cập ngày 1/11/2009.
2. Primate info Net [http:// pin.primate.wisc.edu/facsheets], truy cập ngày 1/11/2009.
3. Sornchai Jongwutiwes, Chatutong Putaporntip, Takuya Iwasaki, Tetsutaro Sata, Hiroji Kanbara. Naturally acquired Plasmodium knowlesi malaria in human, Thailand. Emerging infectious Diseases. www.cdc.gov/eid.Vol. 10, No. 12:2211-13, December 2004.
4. MMWR Weekly. Simian malaria in a U.S traveler -New York, 2008. March 13, 2009/58(09):229-232.
BẢN QUYỀN THUỘC VIỆN SỐT RÉT - KÝ SINH TRÙNG - CÔN TRÙNG - TP. HỒ CHÍ MINH
Số 685 Trần Hưng Đạo - Phường 1 - Quận 5 - TP. Hồ Chí Minh | www.impehcm.org.vn
Điện thoại: 84-028-3923.7117 / 3923.9940 / 3923.7422 / 3923.8091 / 3923.9946 - Fax: 84-8-3923.6734
Giấy phép số 125/GP-BC (9/4/2007)