Bệnh do véc tơ truyền trên toàn thế giới và dự đoán sắp tới

1. TÌNH HÌNH BỆNH DO VÉC TƠ TRUYỀN TRÊN THẾ GIỚI

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tình hình bệnh truyền nhiễm do véc tơ truyền trên thế giới năm 2024 đang diễn biến phức tạp, có nhiều lo ngại về nguy cơ bùng phát dịch. Một số loại bệnh đang có xu hướng gia tăng trên toàn cầu, bao gồm:

• Sốt rét: Là bệnh truyền nhiễm do ký sinh trùng Plasmodium gây tử vong nhiều nhất, đặc biệt là ở các nước khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới. WHO ước tính có khoảng 249 triệu ca mắc sốt rét và 608.000 ca tử vong ở 85 quốc gia trong năm 2022. Trong đó, khu vực châu Phi chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, chiếm hơn 95% ca tử vong, trẻ em dưới 5 tuổi chiếm khoảng 80% tổng số ca. [1]
• Sốt xuất huyết: Do vi rút Dengue lây truyền qua muỗi Aedes đốt, gây ra các triệu chứng sốt cao, đau đầu, đau cơ, khớp và phát ban da. Tính đến ngày 30 tháng 4 năm 2024, hơn 7,6 triệu ca sốt xuất huyết đã được báo cáo cho WHO, bao gồm 3,4 triệu ca đã được xác nhận, hơn 16.000 ca nghiêm trọng và hơn 3.000 ca tử vong. WHO cảnh báo nguy cơ bùng phát dịch sốt xuất huyết ở nhiều khu vực trên thế giới trong năm 2024, đặc biệt là ở các nước khu vực châu Á và châu Mỹ. [2]
• Bệnh Zika: Vi rút Zika lây truyền qua muỗi Aedes đốt, có thể gây ra các dị tật bẩm sinh nghiêm trọng ở trẻ sơ sinh. Mặc dù không còn bùng phát mạnh mẽ như giai đoạn 2015-2016, bệnh Zika vẫn đang lưu hành tại nhiều quốc gia trên thế giới, đặc biệt là khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới. Năm 2023, WHO ghi nhận hơn 50.000 ca mắc Zika trên toàn cầu. Châu Mỹ vẫn là khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất với hơn 80% tổng số ca mắc.
• Sốt vàng: Bệnh do vi rút thuộc chi Flavivirus gây ra, lây truyền qua muỗi Aedes đốt, có thể gây ra các triệu chứng sốt cao, vàng da, buồn nôn và nôn mửa. Năm 2023, WHO ghi nhận hơn 23.000 ca mắc sốt vàng trên toàn cầu. Con số này tương đối ổn định so với những năm trước đó. Châu Phi là khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, chiếm hơn 90% tổng số ca mắc. [3]
• Bệnh Chikungunya: Do vi rút Chikungunya gây ra, lây truyền qua muỗi Aedes đốt, gây ra các triệu chứng sốt cao, đau khớp dữ dội, đau đầu và phát ban da. Năm 2023, WHO ghi nhận hơn 2 triệu ca mắc Chikungunya trên toàn cầu. Con số này tăng so với năm 2022, do biến đổi khí hậu, di cư, và sự kháng thuốc của vi rút Chikungunya. Châu Phi là khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, chiếm hơn 90% tổng số ca mắc.
• Viêm não Nhật Bản (VNNB): do một loại vi rút thuộc họ Flaviviridae gây ra, chủ yếu do muỗi Culex truyền. Gây ra các triệu chứng như sốt, nhức đầu, buồn nôn, nôn mửa và cứng cổ, có thể dẫn đến tổn thương não vĩnh viễn hoặc tử vong. Năm 2023, WHO ghi nhận hơn 60.000 ca mắc VNNB trên toàn cầu. Hơn 95% ca mắc VNNB xảy ra ở khu vực châu Á, tập trung chủ yếu ở các nước Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương. [3]

Ngoài ra, còn có nhiều bệnh do véc tơ truyền khác như bệnh Chagas, Lyme, bệnh do Leishmania,... ảnh hưởng đến hàng triệu người trên toàn thế giới mỗi năm.

2. DỰ ĐOÁN SẮP TỚI VỀ BỆNH DO VÉC TƠ TRUYỀN

Các chuyên gia dự đoán rằng các bệnh do véc tơ truyền sẽ tiếp tục là một thách thức lớn đối với sức khỏe cộng đồng trong những năm tới. Dưới đây là một số dự đoán về các bệnh do véc tơ truyền trong tương lai dựa trên xu hướng hiện tại và các yếu tố tác động:

2.1. Tăng số ca mắc

• Biến đổi khí hậu: Nhiệt độ ấm lên và lượng mưa thay đổi có thể tạo điều kiện cho sự phát triển và sinh sản của nhiều loài véc tơ và tác nhân gây bệnh, mở rộng phạm vi sinh sống của chúng đến những khu vực mới khiến nhiều người có nguy cơ mắc bệnh.
• Đô thị hóa: Đô thị hóa nhanh chóng tạo ra môi trường sống lý tưởng cho một số véc tơ, chẳng hạn như muỗi Aedes aegypti làm lây truyền sốt xuất huyết, sốt vàng và Zika.
• Toàn cầu hóa: Việc đi lại của con người và động vật gia tăng có thể làm lây lan véc tơ và mầm bệnh sang các khu vực mới, mở rộng phạm vi phân bố của các bệnh do véc tơ truyền.
• Suy giảm hệ miễn dịch: Do lối sống hiện đại, ô nhiễm môi trường và sử dụng kháng sinh quá mức, hệ miễn dịch của con người có thể suy yếu, khiến con người dễ mắc bệnh hơn.

2.2. Xuất hiện các chủng vi rút và vi khuẩn mới

• Biến đổi khí hậu có thể thúc đẩy quá trình tiến hóa của vi rút và vi khuẩn, dẫn đến xuất hiện các chủng mới có khả năng lây truyền và gây bệnh cao hơn.
• Tiếp xúc với động vật hoang dã: Việc con người tiếp xúc nhiều hơn với động vật hoang dã có thể làm tăng nguy cơ lây truyền các mầm bệnh mới từ véc tơ.

​2.3. Khó khăn trong điều trị và kiểm soát

• Kháng thuốc: Việc sử dụng kháng sinh quá mức có thể dẫn đến tình trạng vi khuẩn và vi rukháng thuốc, khiến việc điều trị các bệnh do véc tơ truyền trở nên khó khăn hơn. Bên cạnh đó, một số loại thuốc chống ký sinh trùng và thuốc diệt côn trùng cũng đang trở nên kém hiệu quả do tình trạng véc tơ kháng thuốc.
• Thiếu hụt vắc-xin: Hiện nay, chưa có vắc-xin phòng ngừa tất cả các bệnh do véc tơ truyền. Việc phát triển vắc-xin mới cho các bệnh này có thể vẫn đang gặp nhiều thách thức.
• Thiếu hụt nguồn lực: Nhiều quốc gia không có đủ nguồn lực để thực hiện các biện pháp kiểm soát véc tơ và phòng chống bệnh hiệu quả.

Để chống lại các bệnh do véc tơ truyền, cần có một cách tiếp cận toàn diện bao gồm:

• Kiểm soát véc tơ: Sử dụng các biện pháp như phun thuốc trừ sâu, loại bỏ nơi sinh sản của véc tơ và sử dụng biện pháp bảo vệ cá nhân như màn, quần áo dài tay.
• Tiêm phòng, phát triển vắc xin và thuốc điều trị: Nghiên cứu và phát triển các vắc xin và thuốc điều trị hiệu quả hơn cho các bệnh do véc tơ truyền. Tiêm phòng vắc xin có sẵn cho một số bệnh chẳng hạn như sốt vàng da và viêm não Nhật Bản.
• Điều trị sớm: Điều trị sớm các bệnh do véc tơ truyền có thể giúp cải thiện kết quả và giảm nguy cơ tử vong.
• Giáo dục nâng cao nhận thức: Giáo dục cộng đồng nhằm nâng cao nhận thức về các bệnh do véc tơ truyền và cách phòng ngừa để người dân có thể tự bảo vệ bản thân.

Các nhà khoa học cũng đang nghiên cứu và phát triển các phương pháp mới để phòng ngừa và kiểm soát các bệnh do véc tơ truyền hiệu quả hơn, chẳng hạn như vắc xin thế hệ mới và thuốc diệt côn trùng sinh học. Ngoài ra, việc tăng cường hợp tác quốc tế cũng rất quan trọng để chia sẻ thông tin, nguồn lực và chuyên môn trong việc phòng chống bệnh do véc tơ truyền.

ThS. Phạm Thị Thu Giang

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/malaria
2. https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2024-DON518
3. https://www.who.int/health-topics