Bản đồ phân bố các loài chân đốt y học khu vực Nam Bộ - Lâm Đồng năm 2022

Áp dụng số hóa bản đồ phân bố chân đốt y học, dễ dàng trong việc tập huấn, giám sát và triển khai biện pháp phòng chống véc tơ, Khoa Côn trùng sử dụng phần mềm QGIS phiên bản 3.16.3 vẽ bản đồ phân bố chân đốt y học một số tỉnh trong khu vực Nam Bộ - Lâm Đồng trong những năm gần đây.

1. Bọ chét

Sau thời gian điều tra từ năm 2018 - 2022, Khoa Côn trùng đã xác định khu vực NB –LĐ (điều tra 10 điểm) tìm thấy 02 loài bọ chét /06 (NB-LĐ)/34 (Toàn quốc). Ct. felis orientis được tìm thấy ở xã Lat, huyện Đơn Dương, Lâm Đồng, xã Bù Gia Mập, huyện Bù Gia Mập, Bình Phước, xã Tân Hòa, huyện Tân Châu, Tây Ninh, xã Mỹ Quí Tây, huyện Đức Huệ, Long An, phường Trường An, TP. Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long, xã Tân Khánh Hòa, huyện Giang Thành, Kiên Giang, xã Khánh Bình, huyện An Phú, An Giang, xã Vĩnh Xương, huyện Tân Châu, An Giang, xã Thường Phước, huyện Hồng Ngự, Đồng Tháp, xã An Sơn, đảo Nam Du, huyện Kiên Hải, Kiên Giang. Ct. felis felis được tìm thấy ở xã Lat, huyện Đơn Dương, Lâm Đồng, xã Bù Gia Mập, huyện Bù Gia Mập, Bình Phước, xã Tân Hòa, huyện Tân Châu, Tây Ninh, xã Mỹ Quí Tây, huyện Đức Huệ, Long An, xã Tân Khánh Hòa, huyện Giang Thành, Kiên Giang, xã An Sơn, đảo Nam Du, huyện Kiên Hải, Kiên Giang.

Bọ chét thường được tìm thấy trên các vật chủ là chuột, chó.

2. Ve

Ve là chân đốt y học thường được tìm thấy trên các vật chủ: bò, chó. Trên thế giới có khoảng 850 loài ve. Ở Việt Nam có khoảng 82 loài ve.

Khu vực NB-LĐ sau các đợt điều tra, đã xác định sự có mặt 05 loài ve /09 (NB-LĐ). Bao gồm các loài: Rh. haemaphysaloides, Rh. sangiuneus, Boophilus microplus, Hae. (K). yeni, Rh. microplus. Loài Rh. haemaphysaloides, Rh. sangiuneus được tìm thấy khá phổ biến hầu như có hiện diện khắp nơi. Loài Hae. (K). yeni, chỉ tìm thấy ở xã Mã Đà, huyện Vĩnh Cữu, Đồng Nai, Boophilus microplus chỉ tìm thấy ở xã Lat, huyện Đơn Dương, Lâm Đồng

3.

Mò là chân đốt y học thường được tìm thấy trên các vật chủ: chuột. Trên thế giới có khoảng 3000 loài mò. Ở Việt Nam có khoảng 107 loài ve. Khu vực NB-LĐ sau các đợt điều tra, đã xác định sự có mặt 07 loài/ 21 loài (NB-LĐ). Bao gồm: Ascoschoengastia indica, Ascoschoengasti audyi, Ascoschoengasti (sp), Neoschoengastia (sp), Gahrliepia (walchia) neosinensis, Gahrlipia (Gahrliepia) tenella, Gahrlipia. Loài Ascoschoengasti audyi được tìm xã Mã Đà, huyện Vĩnh Cữu, Đồng Nai, xã An Sơn, đảo Nam Du, huyện Kiên Hải, Kiên Giang. Loài Gahrliepia (walchia) neosinensis tìm thấy ở xã Mã Đà, huyện Vĩnh Cữu, Đồng Nai, xã Mỹ Quí Tây, huyện Đức Huệ, Long An, xã Tân Khánh Hòa, huyện Giang Thành, Kiên Giang.

4. Mạt

Mạt là chân đốt y học thường được tìm thấy trên các vật chủ: chuột, rác chuông gà, gà. Trên thế giới có khoảng 2000 loài mạt. Ở Việt Nam có khoảng 72 loài mạt. Khu vực NB-LĐ sau các đợt điều tra, đã xác định sự có mặt 08 loài/15 loài (NB-LĐ). Bao gồm: Lae. echdninus, Lae. prognathus, Lae. nuttali, Lae. thainguyensis, Ornithonissus bursa, Laelaps sanguisugus, Laelaps (Echinolaelap) sedlaceki, Dermayssidae. Loài Lae. prognathus được tìm xã Mã Đà, huyện Vĩnh Cữu, Đồng Nai, xã An Sơn, đảo Nam Du, huyện Kiên Hải, Kiên Giang, xã Lộc An, huyện Đất Đỏ, BR-VT, xã Tân Hòa, huyện Tân Châu, Tây Ninh, xã Thới Thuận, huyện Bình Đại, Bến Tre. Loài Lae. echdninus tìm thấy ở xã Mã Đà, huyện Vĩnh Cữu, Đồng Nai, xã Thới Thuận, huyện Bình Đại, Bến Tre, xã An Sơn, đảo Nam Du, huyện Kiên Hải, Kiên Giang. Loài Lae. nuttali tìm thấy ở xã Mã Đà, huyện Vĩnh Cữu, Đồng Nai, xã Thới Thuận, huyện Bình Đại, Bến Tre, xã Lộc An, huyện Đất Đỏ, BR-VT, xã An Thới Đông, huyện Cần Giờ, TP.HCM. Giống Dermayssidae tìm thấy chỉ ở xã Thới Thuận, huyện Bình Đại, Bến Tre.

5. Muỗi Anopheles

Ở Việt Nam, cho đến nay đã phát hiện được trên 60 loài muỗi Anopheles, 15 loài đã được xác định là véc tơ sốt rét chính, véc tơ phụ và véc tơ nghi ngờ. Khu vực NB-LĐ sau các đợt điều tra, đã xác định sự có mặt 03 loài là véc tơ sốt rét chính là: An. dirus, An. minimus, An. epiroticus. Trong đó, An. dirus tìm thấy ở xã Bù Gia Mập, huyện Bù Gia Mập, Bình Phước, xã Mã Đà, xã Phú Lý, huyện Vĩnh Cữu, Đồng Nai. An. minimus chỉ tìm thấy ở xã Bù Gia Mập. An. epiroticus chỉ tìm thấy ở các tỉnh ven biển nước lợ như: Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau, Kiên Giang. An. aconitus tìm thấy ở xã Bù Gia Mập, huyện Bù Gia Mập, Bình Phước, xã Đà Loan, huyện Đức Trọng, Lâm Đồng. An. subpictus tìm thấy xã Lộc An, huyện Đất đỏ, BR-VT, xã An Thới Đông, huyện Cần Giờ, TP.HCM, xã Thới Thuận, huyện Bình Đại, Bên Tre. An. maculatus tìm thấy ở xã Thanh Tuyền, xã Long Hòa, huyện Dầu Tiếng, Bình Dương, xã Tam Lập, huyện Phú Giáo, Bình Dương.

6. Muỗi Aedes

Khu vực NB-LĐ sau các đợt điều tra, đã xác định sự có mặt 02 loài là véc tơ sốt xuất huyết là: Ae. aegypti, Ae. albopictus. Trong đó, Ae. aegypti là véc tơ chính, phân bố hầu hết các nơi điều tra. Ae. albopictus là véc tơ phụ, phân bố nhiều ở các tỉnh miền Đông Nam Bộ và một số tỉnh miền Tây Nam Bộ.

7. Muỗi Culex

Ở Việt Nam có khoảng 28 loài, tại ở khu vực Nam Bộ - Lâm Đồng có 25 loài, thuộc giống Culex. Trong đó có 05 loài truyền viêm não Nhật Bản, 04 loài truyền giun chỉ bạch huyết và 02 loài vừa truyền viêm não vừa truyền giun chỉ bạch huyết ở Việt Nam. Khu vực NB-LĐ sau các đợt điều tra, đã xác định sự có mặt 03 loài là véc tơ là: Cx. bitaeniorhynchus, Cx.tritaenorynchus, Cx. quinquefasciatus. Xã Mã Đà, huyện Vĩnh Cữu, Đồng Nai, xã Tân Hòa, huyện Tân Châu, Tây Ninh, xã An Thới Đông, huyện Cần Giờ, TP.HCM có mặt 03 loài này. Xã Bù Gia Mập, xã Thới Thuận, xã Khánh Bình, xã Vĩnh Xương, xã Thường Phước có 02 loài.

ThS. Lê Tấn Kiệt