Sốt xuất huyết và khí hậu

Vi rút sốt xuất huyết (Dengue) được truyền qua muỗi Aedes, loài muỗi này rất nhạy cảm với điều kiện môi trường. Nhiệt độ, lượng mưa và độ ẩm rất quan trọng để muỗi sống sót, sinh sản, phát triển và có thể ảnh hưởng đến sự hiện diện và mật độ phong phú của loài muỗi này.

Ngoài ra, nhiệt độ cao làm giảm thời gian cần thiết cho vi rút sốt xuất huyết sinh sản và phát triển trong muỗi. Quá trình này, được gọi là “thời gian ủ bệnh”, phải xảy ra trước khi vi rút có thể tiếp cận tuyến nước bọt của muỗi và được truyền sang người. Muỗi sẽ truyền vi rút nhanh hơn nếu nhiệt độ ấm hơn, muỗi có một cơ hội lớn hơn để truyền vi rút sang người trước khi muỗi chết.

Mặc dù các yếu tố môi trường là quan trọng nhưng chúng không phải là yếu tố duy nhất để truyền bệnh sốt xuất huyết. Phải có sự hiện diện của vi rút, có người nhạy cảm hoặc không có miễn dịch với vi rút, và phải có sự tiếp xúc giữa những người nhạy cảm và véc tơ (muỗi truyền vi rút Dengue).

Hình 1. Chu kỳ và sự lây nhiễm vi rút sốt xuất huyết (Dengue)

Gần đây nhất là những năm 1940, dịch sốt xuất huyết lớn đã được ghi nhận ở Mỹ (phía Bắc Boston). Ngày nay, tình trạng đã thay đổi đáng kể. Khí hậu hợp lý, các loài vectơ truyền bệnh, và người nhạy cảm vẫn còn hiện diện trong lục địa Hoa Kỳ, và vi rút sốt xuất huyết thường được phổ biến lại cho các du khách bị nhiễm bệnh. Tuy nhiên, sự truyền nhiễm vi rút sốt xuất huyết ở Mỹ là rất hiếm, vì ít có sự tiếp xúc giữa người bị nhiễm vi rút sốt xuất huyết, các loài véc tơ truyền bệnh, và người nhạy cảm để duy trì sự truyền nhiễm vi rút này. Nghiên cứu ở biên giới Mỹ - Mêxicô, cho thấy những hạn chế của sự truyền nhiễm vi rút này, không chỉ là do sự hạn chế tiếp xúc giữa người và véc tơ truyền bệnh mà còn đi kèm với mật độ nhà ở thấp và việc sử dụng điều hòa không khí và màn hình.

Ở những nước mà sự truyền nhiễm vi rút này thường xuyên xảy ra, những thay đổi ngắn hạn về thời tiết, đặc biệt là nhiệt độ, lượng mưa, độ ẩm, thường tương quan với tỷ lệ mắc bệnh sốt xuất huyết. Tuy nhiên, các nước này không mô tả sự thay đổi khí hậu khi mà các đợt dịch bệnh lớn kéo dài trong các khu vực này, điều này cho thấy biến đổi khí hậu dài hạn không qui định mô hình lâu dài trong sự truyền nhiễm vi rút sốt xuất huyết. Một điều quan trọng của dịch bệnh có thể là sự tương tác của bốn týp huyết thanh sốt xuất huyết khác nhau. Mức độ phơi nhiễm trước của một quần thể dân cư cho mỗi týp huyết thanh sốt xuất huyết có thể là một yếu tố quyết định quan trọng đối với một dịch lớn xảy ra hơn là chu kỳ khí hậu.

Trên toàn cầu, tỷ lệ báo cáo của bệnh sốt xuất huyết ngày càng tăng. Mặc dù khí hậu có thể đóng một vai trò trong việc thay đổi tỷ lệ mắc và phân bố bệnh sốt xuất huyết, nhưng nó chỉ là một trong nhiều yếu tố; chỉ cho tương quan kém trong tác động giữa khí hậu và dịch bệnh sốt xuất huyết, vai trò của khí hậu có thể là nhỏ. Yếu tố quan trọng khác có khả năng góp phần thay đổi toàn cầu về tỷ lệ và gia tăng sự phân bố sốt xuất huyết bao gồm dân số, đô thị hóa, thiếu vệ sinh, tăng du lịch đường dài, kiểm soát muỗi không hiệu quả, và khả năng báo cáo.

CN. Trần Nguyên Hùng
Ths. Đoàn Bình Minh

(Lược dịch Dengue and Climate, http://www.cdc.gov/dengue/entomologyEcology/climate.html)