Ngăn chặn bùng phát sốt rét tại xã Đất Mũi, huyện Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau và bài học kinh nghiệm

1. Nguy cơ sốt rét bùng phát trong khu vực

Trong những năm gần đây, tình hình sốt rét (SR) khu vực Nam Bộ - Lâm Đồng (NB-LĐ) nói riêng và cả nước nói chung giảm đi rất nhiều, tuy nhiên việc giảm các chỉ số chính như; bệnh nhân sốt rét (BNSR), ký sinh trùng sốt rét (KSTSR), tử vong do sốt rét (TVSR) chưa mang tính bền vững. Nếu so sánh năm 2011 và 2010 trong toàn khu vực ta thấy BNSR giảm 6,87%(6.448/6.924), TVSR giảm 46,15% (7/13), tuy nhiên KSTSR lại tăng 2,99% (4.621/4.487). Cũng trong năm 2011, khu vực NB-LĐ có một số điểm có SR gia tăng trở thành điểm nóng về SR của khu vực như các xã Hiệp Phước tại huyện Nhà Bè, TP Hồ Chí Minh (tháng 7/2011); xã Đất mũi tại huyện Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau (tháng 11/2011) …vv… Điều đó cho ta thấy bức tranh toàn cảnh về SR của khu vực vẫn tiềm ẩn những nguy cơ bùng phát SR, đặc biệt với nguy cơ SR quay trở lại tại các điểm mà nhiều năm qua không ghi nhận được các ca SR nội địa như xã Hiệp Phước, huyện Nhà Bè, TP Hồ Chí Minh, hoặc như tại ấp Mũi, xã Đất Mũi huyện Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau là những ví dụ.

2. Ngăn chặn sốt rét bùng phát tại xã Đất Mũi

29/11/2011 Trung tâm Y tế dự phòng (TTYTDP) tỉnh Cà Mau có nhận thông tin về trường hợp bệnh nhân sốt rét ác (SRAT) có tính dương tính với P.falciparum được ghi nhận từ bệnh viện đa khoa tỉnh có địa chỉ tại ấp Mũi, xã Đất Mũi, huyện Ngọc Hiển, tỉnh Cà Mau. Ngay lập tức TTYTDP tỉnh chỉ đạo và phối hợp với trung tâm Y tế (TTYT) huyện Ngọc Hiển, trạm Y tế xã Đất Mũi điều tra, xác minh và kết luận bệnh nhân này là sốt rét tại chỗ, nơi mà 3 năm nay liên tiếp không có trường hợp BNSR nội địa nào được ghi nhận.

Cũng với tinh thần rất khẩn trương, TTYTDP tỉnh đã chỉ đạo TTYT huyện Ngọc Hiển, trạm Y tế xã Đất Mũi và phối hợp với Ủy ban nhân dân xã Đất Mũi tiến hành ngay lập tức công tác điều tra phát hiện bệnh, song song với công tác bảo vệ dân nguy cơ bằng phun, tẩm hóa chất diệt muỗi với kết quả cụ thể:

- Điều tra lam dịch tễ được tiến hành làm 3 đợt nhằm phát hiện và điều trị sớm các trường hợp mắc SR (đợt I ngày 07/12/2011, đợt II ngày 12/12/2011, đợt III ngày 20/12/2011) với tổng số 586 lam tại những hộ gia đình lân cận với ca mắc đầu tiên, qua đó phát hiện 26 ca dương tính với P.falciparum, và tất cả đều được điều trị đúng theo phác đồ quy định của Bộ Y tế.

- Điều tra côn trùng tại đây (trước phun tẩm) thấy có mặt của muỗi An.epiroticus là vector chính truyền bệnh SR với mật độ cao. Công tác tẩm màn đạt 1.190 chiếc màn đôi và cấp bổ sung 65 chiếc màn tẩm hóa chất cho những hộ còn thiếu, phun hoá chất diệt muỗi tại tất cả các hộ trong ấp (367 hộ gia đình đạt 100%).

- Bên cạnh công tác phát hiện, điều trị, phun - tẩm hóa chất diệt muỗi bảo vệ dân nguy cơ, công tác truyền thông được tiến hành mạnh mẽ tại tất cả các ấp trong xã Đất Mũi và một số vùng lân cận.

- Cho đến nay, sau nhiều tháng kể từ khi các biện pháp can thiệp được áp dụng tại ấp Mũi, xã Đất Mũi vẫn chưa ghi nhận được trường hợp nào mắc SR tại đây

3. Bài học kinh nghiệm

- Tăng cường hiệu quả của hệ thống giám sát trong phòng chống sốt rét nhằm phát hiện sớm những bất thường kể từ khi có ca bệnh đầu tiên (khi có ca bệnh đầu tiên Cà Mau nhanh chóng xác minh chính xác và có biện pháp đối phó kịp thời)

- Chủ động đối phó với diễn biến bất thường của SR, đồng thời triển khai sớm các biện pháp can thiệp cộng đồng ngay khi dịch chưa kịp bùng phát (trong vòng 8 ngày kể từ khi có thông tin về ca bệnh đầu tiên Cà Mau đã triển khai được biện pháp can thiệp xuống công đồng)

- Phát hiện sớm và tuân thủ chặt chẽ phác đồ điều trị do Bộ Y tế quy định là việc làm hết sức quan trọng trong công tác phòng chống dịch. Nếu ngoại trừ trường hợp SRAT đầu tiên tại đây thì 26 ca SR còn lại là đều phát hiện chủ động bằng lam dịch tễ chứng tỏ việc phát hiện ca mới là rất sớm từ khi các biểu hiện lâm sàng chưa xuất hiện và tất cả đều được điều trị triệt để, điều này góp phần thành công việc ngăn chặn SR bùng phát tại xã Đất Mũi.

- Công tác phun - tẩm bảo tại vùng SR bùng phát được thực thi triệt để (Cà Mau đã tiến hành phun - tẩm đạt 100% dân số và hộ dân tại ấp Mũi) có như vậy mới phát huy tác dụng của việc bảo vệ dân nguy cơ bằng hóa chất, tuân thủ nghiêm ngặt quy trình chống dịch do chương trình quốc gia quy định là những yếu tố góp phần bảo vệ và duy trì thành quả phòng chống SR nói chung và ngăn chặn SR gia tăng nói riêng.

ThS. BS Mai Anh Lợi